Durante máis de mil anos, considerouse unha verdade irrefutable que as moscas tiñan catro patas. Esta afirmación, apoiada pola autoridade intelectual de Aristóteles, foi aceptada sen dúbida. Aristóteles, unha das mentes máis brillantes da antiga Grecia, declarara este feito e, durante séculos, ninguén se atreveu a contradilo. A influencia dos seus escritos foi tan poderosa que se foron replicando incesantemente no tempo, sen que ninguén ofreza unha opinión diferente, nin por deferencia, nin por falta de medios para verificalo, nin por simple descoñecemento.
Porén, un día, alguén -posiblemente sen coñecer a influencia de Aristóteles- decidiu capturar unha mosca e observala de preto. Esta persoa, cun espírito inquisitivo que desafiaba o status quo, contou as patas do insecto e descubriu que os estudosos estaban equivocados. As moscas, como agora sabemos, teñen seis patas. Este descubrimento revelou que ata as autoridades máis respectadas poden errar, e subliñou a importancia da observación directa e do cuestionamento crítico.
A Cantiga 330 de Alfonso X
E qué ten que ver esta historia coa Cantiga 330 de Alfonso X. Desde hai décadas, os estudosos describen dun xeito específico os instrumentos musicais representados nesta cantiga: unha chirimía acompañado dunha cantante que toca as "tejoletas" a voz alta. Porén, como ocorre coas patas das moscas, esta interpretación merece ser reconsiderada baixo unha nova luz.
Os xoglares músicos do Rei Sabio
O Códice de Florencia, aloxado na Biblioteca Nacional desta cidade italiana. Este manuscrito ofrece unha visión complementaria e crucial para comprender o contexto cultural das cantigas.
Os dous códices da Biblioteca de San Lorenzo del Escorial:
O Códice Rico, que contén 198 cantigas. Este códice destaca pola súa rica ornamentación e pola calidade das súas miniaturas.
O Códice dos Músicos, que alberga 417 cancións e é famoso polas súas 40 miniaturas, ofrece un valioso rexistro visual dos instrumentos musicais da época. Este códice é fundamental para o estudo da iconografía musical medieval.
A Miniatura da Cantiga 330
A Cantiga 330 está ilustrada cunha miniatura que mostra un dúo de músicos. Un deles toca un instrumento de palleta dobre, posiblemente una chirimia. Ao seu carón atópase unha muller vestida de vermello, coa boca aberta mostrando os dentes, no que se interpreta como un xesto de canto. Esta figura feminina sostén unhas táboas rectangulares, tradicionalmente identificadas como "tejoletas".
A descrición destes instrumentos foi aceptada durante anos sen máis dúbidas, de xeito similar a como se aceptou a afirmación de Aristóteles sobre as patas das moscas. Porén, unha observación máis crítica e detallada das miniaturas e dos textos históricos podería ofrecer unha nova perspectiva.
Reconsiderando a identificación de as "Tejoletas"
A identificación destes instrumentos como "tejoletas" foi un punto de consenso entre os estudosos. Non obstante, esta interpretación puido estar influenciada por unha comprensión limitada das fontes primarias e da evidencia iconográfica. Como o observador que desmentiu a Aristóteles, debemos reconsiderar a nosa interpretación destas representacións.
Estas táboas medievais poderían ser outro tipo de instrumento que non identificamos correctamente debido á nosa escasa interpretación dos textos e ilustracións medievais. Por exemplo, poderían ser tabletas de percusión ou outro tipo de instrumento de palleta resonante que era habitual na época, pero que non se recoñeceu adecuadamente nas representacións iconográficas.
Unha minuciosa reavaliación das fontes primarias, apoiada por estudos interdisciplinares que inclúen musicoloxía, historia da arte e arqueoloxía musical, podería arroxar nova luz sobre a función e natureza destes instrumentos. Isto non só corrixiría posibles malentendidos históricos, senón que tamén enriquecería a nosa comprensión do patrimonio musical medieval.
Daniel S. Polo.
Versión Castellano
